HOÀNG TINH (Thân rễ)
Rhizoma Polygonati
Củ cây cơm nếp, Đại hoàng tinh, Hoàng tinh đầu gà, Hoàng tinh dạng gừng
Thân rễ đã
phơi hay sấy khô của một số loài hoàng tinh: Polygonatum
kingianum Coll. Et Hemsl., Polygonatum
sibiricum Red. hoặc Polygonatum cyrtonema Hua., họ Mạch môn đông (Convallariaceae).
Dựa vào hình thái khác nhau, người ta
còn phân biệt Đại hoàng tinh, Kê đầu hoàng tinh
(hoàng tinh đầu gà), khương hình hoàng tinh (hoàng tinh
dạng gừng).
Mô tả
Đại hoàng tinh: Thân rễ nạc, dài hơn 10 cm, rộng 3 - 6
cm, dày 2 - 3 cm. Mặt ngoài màu vàng nhạt đến nâu vàng có
các mấu vòng, nếp nhăn và vết sẹo rễ dạng
sợi, trên các mấu có vết tích của thân dạng vòng
tròn lõm với phần giữa lồi lên. Chất cứng,
dai, khó bẻ, mặt bẻ trông như sừng, màu vàng nhạt
đến vàng nâu. Mùi thơm nhẹ, vị ngọt, dai dính.
Hoàng tinh đầu gà (Kê đầu hoàng tinh ): Dược liệu có hình trụ, cong queo, dài 3 -10
cm, đường kính 0,5 - 1,5 cm. Đốt dài 2 - 4 cm, hơi
có dạng chuỳ, thường phân nhánh. Mặt ngoài màu trắng
ngà đến vàng xám, trong mờ với những nếp nhăn
dọc, vết sẹo của thân hình tròn, đường
kính 5 - 8 mm.
Hoàng tinh dạng gừng (Khương hình
hoàng tinh ): Độ dài, ngắn không đều nhau, thường
nối liền nhau thành nhóm vài củ. Mặt ngoài màu vàng xám
hoặc nâu vàng, xù xì, phía trên có vết sẹo của thân
hình tròn lồi, đường kính 0,8 - 1,5 cm.
Độ ẩm
Không quá 18% (Phụ lục 12.13).
Tro toàn phần
Nghiền nhỏ dược liệu, sấy
khô vài giờ ở 80 0C trước khi tiến hành,
tro toàn phần không quá 4,0% (Phụ lục 9.8).
Tro không tan trong acid
Không quá 1,0% (Phụ lục 9.7 ).
Tạp
chất (Phụ
lục 12.11)
Phần gốc rễ còn sót và củ già
đã xơ cứng : Không quá 2%
Tạp chất khác: Không quá 1%
Chất
chiết được trong dược liệu
Không
được dưới 45,0% tính theo
dược liệu khô kiệt.
Tiến
hành theo phương pháp chiết nóng (Phụ lục
12.10). Dùng ethanol 50% (TT)
làm dung môi.
Chế
biến
Thu hoạch vào mùa xuân, mùa thu,
đào lấy thân rễ, cắt bỏ thân cây và rễ con,
rửa sạch, luộc hoặc đồ đến
hết lõi trắng, lấy ra, phơi hoặc sấy khô
Bào chế
Hoàng tinh: Lấy hoàng tinh sạch, ủ
mềm, thái phiến dày, phơi hoặc sấy khô.
Tửu Hoàng tinh (chế rượu):
Lấy Hoàng tinh sạch, trộn với rượu, cho vào
thùng đậy nắp, đun trong cách thuỷ để
dược liệu hút hết rượu, lấy ra
cắt lát dày, phơi khô. Cứ 100 kg Hoàng tinh dùng 20 lít
rượu.
Bảo quản
Để nơi khô mát, tránh mốc,
mọt.
Tính vị, quy kinh
Công năng, chủ trị
Kiện
tỳ, nhuận phế, ích thận. Chủ trị: Tỳ
vị hư nhược, cơ thể mệt mỏi,
sức yếu, miệng khô, ăn kém, phế hư ho khan,
tinh huyết bất túc, nội nhiệt tiêu khát.
Cách dùng, liều lượng
Ngày dùng 8 - 16 g,
dạng thuốc sắc hoặc hoàn tán. Thường
phối hợp với các loại thuốc khác.
Kiêng kỵ
Người
phế vị có đờm thấp nặng, không nên dùng.